Ochrona Zabytków
Polska z uwagi na swoją wielowiekową historię posiada ogrom różnych zabytków stanowiących istotny element naszego dziedzictwa narodowego, a nawet i nieraz światowego. Wśród nich są zarówno zabytki ruchome, jak i nieruchomości, nie tylko świeckie, ale i także religijne – w zdecydowanej większości dobra praktycznie bezcenne, gdyż ich zniszczenie lub utrata może być stanem nieodwracalnym.
Dlatego też, posiadanie dóbr zabytkowych to nie tylko wielki przywilej czy możliwość czerpania wyjątkowych doznań w kontakcie z nimi, ale równie wielkie zobowiązanie wobec reszty społeczeństwa. Zobowiązanie by istnieniem tych zabytków mogły cieszyć się kolejne pokolenia.
Opieka nad zabytkami sprawowana przez właściciela, administratora czy opiekuna to dzisiaj szeroki obszar działania. To nie tylko korzystanie z zabytku w sposób zapewniający trwałe zachowanie jego wartości, utrzymanie jego otoczenia w jak najlepszym stanie, prowadzenie przy nim regularnych prac konserwatorskich, restauratorskich i robót budowlanych, zapewnienie warunków naukowego badania, ale także odpowiednie udokumentowanie oraz zabezpieczenie przed celowym zniszczeniem czy kradzieżą.
I Podstawa działania
Podstawą faktyczną działań profilaktycznych w tym obszarze zagadnieniowym jest przede wszystkim to, iż w zdecydowanej większości zabytki są dobrami bezcennymi. Ich zniszczenie lub niejednokrotnie kradzież może okazać się stanem nieodwracalnym, bez względu na środki finansowe jakimi mógłby dysponować właściciel, administrator czy opiekun po zaistnieniu takiej sytuacji.
Jednocześnie towarzyszy temu fakt, iż zabytki dla niektórych środowisk społecznych mogą przedstawiać bardzo dużą wartość finansową. To sprawia, że powstaje realne zagrożenie zainteresowania tymi dobrami ze strony osób zajmujących się kradzieżami bądź włamaniami, specjalizujących się w tym obszarze. Kradzieże zabytków mogą być kuszącym źródłem dochodów.
Dobra zabytkowe mogą być niszczone przez rożne grupy sprawców, z wielu pobudek, również przez osoby nieświadome faktu, że mają kontakt z zabytkiem – przyjmujące, że dana rzecz jest stara i zniszczona, więc nie przedstawia wielkiej wartości.
Natomiast podstawą prawną policyjnych działań profilaktycznych w przedmiotowym obszarze zagadnieniowym jest jedno z kluczowych zadań ustawowych Policji tj. inicjowanie i organizowanie działań mających na celu zapobieganie popełnianiu przestępstw i wykroczeń oraz zjawiskom kryminogennym i współdziałanie w tym zakresie z organami państwowymi, samorządowymi i organizacjami społecznymi.
Poza tym, wybrane zadania w zakresie ochrony zabytków przypisane też zostały Policji, jako podmiotowi wspierającemu, w Krajowym programie ochrony zabytków i opieki nad zabytkami na lata 2019-2022, przyjętym Uchwałą nr 82 Rady Ministrów z dnia 13 sierpnia 2019 roku.
Należy pamiętać, iż lokalnymi podmiotami administracji publicznej, wiodącym w problematyce szeroko rozumianej ochrony zabytków i opiece nad nimi są gminni, powiatowi i wojewódzcy konserwatorzy zabytków, a w kontekście zabytków kościelnych diecezjalni konserwatorzy zabytków. Zagadnienie to reguluje m.in. Ustawa z dnia 23 lipca 2003 r. o ochronie zabytków i opiece nad zabytkami – warto się z nią zapoznać.
II Adresaci działania
Jako odbiorców działań profilaktycznych w tym obszarze zagadnieniowym można wskazać następujące grupy:
- właściciele, administratorzy lub zarządcy z obszaru administracji publicznej dysponujący zabytkami ruchomymi i nieruchomymi o charakterze przede wszystkim świeckim (np. kierownictwo muzeów miejskich, administratorzy pałaców i zamków, zarządcy samorządowych skansenów, opiekunowie zabytków itd.) oraz podległy im personel,
- właściciele, administratorzy lub opiekunowie dysponujący zabytkami ruchomymi i nieruchomymi o charakterze religijnym (np. księża, członkowie zakonów, diecezjalni konserwatorzy zabytków) oraz podległy im personel,
- właściciele, firmy lub administratorzy dysponujący zabytkami ruchomymi i nieruchomymi o charakterze prywatnym (np. kolekcjonerzy, sklepy ze starociami, organizacje pozarządowe) oraz podległy im personel,
- pracownicy służb konserwatorskich (poziomu gminnego, powiatowego czy wojewódzkiego),
- mieszkańcy województwa i osoby odwiedzające województwo, w tym osoby szczególnie zainteresowane zabytkami amatorsko, jako poszukiwacze, prywatni kolekcjonerzy bądź okazjonalni sprzedawcy np. na targowiskach staroci.
- Zakres wiedzy przekazywanej pierwszym czterem grupom adresatów powinien obejmować wszystkie te informacje, które będą inspirowały i wspierały działania zmierzające do poprawy zabezpieczenia zabytków (w tym obiektu, w którym się one znajdują) przed celowym zniszczeniem bądź kradzieżą (włamaniem) poprzez wdrażanie określonych rozwiązań organizacyjnych oraz nowoczesnych zabezpieczeń technicznych. Ważnym uzupełnieniem ochrony zabytków jest ich jak najstaranniejsze udokumentowanie, poprzez wykorzystanie standaryzowanych metod, jak np. standard międzynarodowy „Object ID” czy projekt polski pn. „Bezpieczne Zbiory – Bezpieczne Kolekcje”.
Natomiast do mieszkańców województwa i osób je odwiedzających, również dzieci i młodzieży, winny być kierowane komunikaty zachęcające do dbałości o zabytki, w tym przypominające o konieczności reakcji na symptomy potencjalnego zagrożenia (np. powiadamianie Policji o sytuacjach nietypowych czy niszczeniu zabytku), a także ewentualnych konsekwencjach prawnych związanych z niewłaściwym postępowaniem z zabytkami.
UWAGA! Ważnym działaniem wobec osób interesujących się zabytkami amatorsko (np. poszukujących ich w ziemi przy pomocy rożnego rodzaju wykrywaczy metali, okazjonalni kolekcjonerzy, zbieracze) winno być przypominanie o zachowaniach zabronionych i karalnych związanych z zabytkami, jak m.in. zakaz prowadzenia prac poszukiwawczych bez zezwolenia, karalne niezgłoszenie znalezienia rzeczy zabytkowej, odpowiedzialność za niszczenie stanowisk archeologicznych itd. - patrz zapisy Ustawy o ochronie zabytków i opiece nad zabytkami w zakresie przepisów karnych.
III Formy działania
W ramach tego zagadnienia można wdrażać - stosownie do potrzeb własnych bądź podmiotu współpracującego, np. wskazanego wcześniej adresata - programy profilaktyczne, konferencje szkoleniowe, seminaria, szkolenia (teoretyczne i praktyczne), a nawet odpowiednio przygotowane kampanie informacyjne. Kluczowym działaniem profilaktycznym w tym obszarze zagadnieniowym będą jednak prelekcje (zajęcia edukacyjne) dostosowane swym zakresem do wskazanych wcześniej grup odbiorców i ich potrzeb – zajęcia teoretyczne z wykorzystaniem prezentacji multimedialnych, uzupełnione wręczaniem materiałów edukacyjnych dot. omawianych na zajęciach zagadnień.
Przed zajęciami edukacyjnymi niejednokrotnie warto zastanowić się nad lustracją obiektu, w którym przechowywane są zabytki. Dzięki temu podczas zajęć będzie można wprowadzić uwagi i propozycje o charakterze praktycznym, dostosowane do faktycznie istniejącego stanu ochrony.
IV Potencjalni partnerzy
Partnerami Policji w omawianym zagadnieniu będą przede wszystkim opisane wcześniej cztery pierwsze grupy adresatów czyli podmioty szczególnie zagrożone atakami i zainteresowane współpracą. W przypadku niektórych z nich partnerami mogą stać się też podmioty nadzorujące (np. lokalne samorządy, władze diecezjalne) czy społeczne specjalizujące się w ochronie dóbr kultury oraz zabytków (np. organizacje pozarządowe).
Natomiast partnerami w zakresie merytorycznym, wspierającymi przygotowanie szkolenia, mogą być w wybranym zakresie tematycznym pracownicy służb konserwatorskich (gminni, powiatowi i wojewódzcy konserwatorzy zabytków), przedstawiciele Państwowej Straży Pożarnej, Inspekcji Budowlanej, a także organizacji pozarządowych zrzeszających specjalistów z zakresu ochrony mienia (m.in. zbytków), w tym przy wykorzystaniu nowoczesnych zabezpieczeń technicznych.
Warto pamiętać, że profesjonalnie ochroną i dokumentowaniem zabytków w Polsce zajmują się także Narodowy Instytut Muzealnictwa i Ochrony Zbiorów oraz Narodowy Instytut Dziedzictwa.